Historia polskich badań kosmosu o przełomowym znaczeniu sięga czasów Mikołaja Kopernika (1473-1543), który zrewolucjonizował postrzeganie miejsca Ziemi w Układzie Słonecznym. Rewolucja kopernikańska otworzyła nowy rozdział w astronomii, rozwijany przez kolejne pokolenia słynnych astronomów, takich jak Galileusz (1564-1642), czy Johannes Kepler (1571-1630). Każdy zainteresowany kosmosem zna osiągnięcia Mikołaja Kopernika. To na jego cześć nazwano program Komisji Europejskiej poświęcony obserwacji Ziemi – Copernicus. Kolejnym polskim, wielkim uczonym który wpłyną na stan badań, był Jan Heweliusz (1611-1687). W swoim gdańskim obserwatorium, wraz z Elżbietą Heweliuszową, dokonywał systematycznych obserwacji pozycji gwiazd, które skwapliwie katalogował. Światową sławę przyniosły mu przede wszystkim autorskie monografie dotyczące komet i Księżyca.
Rówieśniczką Heweliusza była Maria Kunic (1610-1664), astronomka pracująca na Śląsku, której głównym osiągnięciem było udoskonalenie słynnych keplerowskich Tablic Rudolfińskich, służących do wyznaczania przyszłych pozycji planet, a które bazowały na kopernikańskim modelu świata.
W czasie rozbiorów najbardziej znaczącymi osiągnięciami na polu astronomii, matematyki i geografii mógł się poszczycić Jan Śniadecki (1756-1830), publikujący swoje prace w rodzimym języku, przez co podtrzymywał świadomość narodową, edukację i nadzieję na wolną Polskę.
Przełom XIX i XX wiek to błyskawiczny rozwój światowej astronomii, jej nowych metod obserwacyjnych i rachunkowych. Brali w tym udział również Polacy, których prace wyznaczały nowe kierunki badań. W mechanice nieba, a więc obliczaniu orbit ciał niebieskich, prym wiedli tacy uczeni, jak: Felicjan Kępiński (1885-1966), Michał Kamieński (1879-1973), czy Grzegorz Sitarski (1932-2015). Tadeusz Banachiewicz (1882-1954) wynalazł nową metodę matematyczną, tzw. rachunek krakowianowy, którego nazwa upamiętnia miejsce pracy uczonego. Rachunek ten, w dobie przedkomputerowej, znacznie ułatwiał i przyspieszał obliczenia astronomiczne, dokonywane za pomocą ręcznych arytmometrów.
Polacy mieli też swoich łowców komet, a więc poszukiwaczy i odkrywców tajemniczych gwiazd z ogonem. Heweliusz odkrył ich co najmniej siedem, a kolejne odkrycia zawdzięczamy Lucjanowi Orkiszowi (1899-1973), Władysławowi Lisowi (1911-1980), Antoniemu Wilkowi (1876-1940), Konradowi Rudnickiemu (1926-2013), Grzegorzowi Pojmańskiemu, zespołowi w składzie Marcin Gędek, Michał Kusiak, Rafał Reszelewski i Michał Żołnowski, czy Kacprowi Wierzchosiowi. Polscy miłośnicy astronomii odkrywają też komety na fotografiach z sond SOHO i STEREO. Liczba tych odkryć przekroczyła obecnie kilkaset i stale rośnie.
Do Nagrody Nobla z fizyki wielokrotnie zgłaszany był Bohdan Paczyński (1940-2007), pomysłodawca projektu OGLE (The Optical Gravitational Lensing Experiment), poszukującego w Drodze Mlecznej zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Jego prace kontynuuje z powodzeniem Andrzej Udalski, a projekt może poszczycić się tysiącami zarejestrowanych zjawisk tego typu, odkryciami egzoplanet, nowych planetoid w Pasie Kuipera i wieloma innymi. Projekt ASAS (All Sky Automated Survey) to również pomysł Bohdana Paczyńskiego, realizowany przez Grzegorza Pojmańskiego. Projekt pozwolił odkrycie nowych komet, tysięcy nieznanych gwiazd zmiennych, wielu gwiazd nowych i stały monitoring milionów gwiazd południowego nieba.
Międzynarodową sławę zdobył Aleksander Wolszczan, odkrywca pierwszego pozasłonecznego układu planetarnego wokół pulsara w konstelacji Panny. To dzięki jego odkryciu w 1992 roku po raz pierwszy uzyskano dowody, że nasz Układ Słoneczny jest tylko jednym z wielu we Wszechświecie, co zapoczątkowało masowe odkrywanie egzoplanet za pomocą teleskopów kosmicznych.
Projekt ASAS (All Sky Automated Survey) to również pomysł Bohdana Paczyńskiego, realizowany przez Grzegorza Pojmańskiego. Maksymalizacja efektów przy minimalizacji kosztów przyniosła odkrycie nowych komet, tysięcy nieznanych gwiazd zmiennych, wielu gwiazd nowych i stały monitoring milionów gwiazd południowego nieba.
Odkrycie fal grawitacyjnych to dziedzina, w której Polacy wnieśli swój zauważalny wkład. Na czoło wysuwa się tu postać Andrzeja Trautmana, który teoretycznie udowodnił, że jest to zjawisko możliwe do detekcji za pomocą czułych przyrządów. Jeśli o nich mowa, to użyty w eksperymentach LIGO i VIRGO interferometr skonstruował Albert Michelson (1852-1931), amerykański uczony, który urodził się w Strzelnie, położonym w dzisiejszym województwie kujawsko-pomorskim.
Jednym z najbardziej znanych kosmologów na świecie jest Michał Heller, laureat Nagrody Templetona. Ten duchowny uczony z powodzeniem łączy swoje powołanie z badaniami naukowymi. Zajmuje się poszukiwaniem drogi do stworzenia kwantowej teorii grawitacji i wyjaśnienia warunków, które doprowadziły do Wielkiego Wybuchu, czyli powstania wszystkiego, co współcześnie obserwujemy, włącznie z nami samymi, przyrodą ożywioną i nieożywioną, inteligencją i świadomością.
Wróć